Onderzoeksjournalist Hélène van Beek verdiepte zich drie jaar in de Nederlandse Jeugdzorg, met de focus op de allerlaatste ‘oplossing’, de gesloten jeugdzorg. Ze schreef hierover het recent verschenen boek ‘Kinderen van de Staat. Jeugdzorg in Ademnood.’ De redactie van Balans sprak met Hélène over de wantoestanden erin vermeld, en de urgentie om te voorkomen dat elke dag opnieuw nog meer kinderen trauma’s oplopen binnen een ‘zorgsysteem’ vanuit de gemeentelijke overheden, dat simpelweg niét deugt. De tweede druk van haar boek is binnen een maand na verschijning een feit. En alle negenduizend gemeenteraadsleden en wethouders in Nederland hebben een exemplaar ontvangen dankzij een actie van de stichting Het Vergeten Kind.
Waarom juist deze beroepsgroepen?
‘Omdat zij sinds 2015 verantwoordelijk zijn voor de Jeugdzorg in hun gemeenten. Het ontbreekt hen echter aan kennis en tijd, ze worden niet bijgepraat. Zelfs de besluiten met betrekking tot het fundamentele kinderrechten-onderwerp van de gesloten jeugdzorg ofwel de JeugdzorgPlus - gevangenisachtige instellingen - worden achteloos afgetikt.’ Ze vervolgt: ‘De kinderen die ik sprak, sterkten me juist daarom in mijn onderzoekswerk: ik moet de buitenwereld inzicht geven in wat er gebeurt in de sector. Anderzijds werd ik juridisch bedreigd door een grote organisatie voor Jeugdzorg die geen negatieve publiciteit wilde over een omstreden aanbesteding voor gesloten jeugdzorg die ze wonnen in Noord Holland. De vertraging die dit met zich meebracht, was echter verrijkend. Daardoor kon ik dossiers mooi afronden.’
Op de dag van het interview met Hélène brengt het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) naar buiten dat de drie decentralisaties binnen het sociaal domein in Nederland zijn mislukt, waaronder die van de jeugdzorg naar de gemeenten:
Sociaal domein stagneert: Vijf jaar na decentralisatie is de ondersteuning van kwetsbare burgers nog niet op orde | Nieuwsbericht | Sociaal en Cultureel Planbureau (scp.nl). Ze vertelt: ‘Het ging voor 2015 al niet goed op het gebied van Jeugdzorg. Maar de decentralisatie heeft het er niet beter op gemaakt. Gemeenten zouden dichter op de gezinnen zitten en daardoor betere hulp verlenen. Maar de chaos is er enkel door vergroot.’
Was het onderzoekstraject een zware klus?
‘Ja, ik heb er wel van wakker gelegen. En nog steeds denk ik regelmatig aan de kinderen en jongvolwassenen, die ik interviewde voor mijn boek. Aan Tim, die uit huis werd geplaatst en daarna van de ene plek naar de andere ging en knock-out gaat tijdens mijn interview met hem. Een beschadigd mens, getraumatiseerd, die nog steeds niet de goede hulp krijgt. Of aan de ouders die ik sprak van een meisje dat binnen een gesloten instelling suïcide pleegde. Bij het laatste verhaal draait het enkel om zorg voor de jeugd met ernstige psychiatrische problemen, die vanuit gemeenten niet op gang komt.’
Uit: ‘Kinderen van de staat. Jeugdzorg in ademnood’:
‘Roerloos ligt Tim op de bank. Een marathoninterview over mishandeling en verwaarlozing, over een leven in een pleeggezin en in een instelling voor jeugdzorg in Deelen is abrupt gestopt omdat hij knock-out raakte. Praten over zijn traumatische ervaringen is Tim te veel geworden. Daarvoor sprak hij wartaal en minutenlang in het Engels. Gevolg van stress. Tim is nog geen 30, maar hij loopt met een stok vanwege pijn in zijn lichaam. Die is mede veroorzaakt door de trauma’s die hij opliep na mishandeling in zijn jeugd.
Tim is klein van stuk, heeft halflange haren en is gekleed in vestje, spijkerbroek en gympen. Tijdens het interview in zijn appartement loopt hij regelmatig naar de afzuigkap waaronder hij, leunend tegen het aanrecht, staat te roken.
Tim is een van de geïnterviewden voor Kinderen van de Staat waarin jongvolwassenen vertellen hoe hun leven is verwoest nadat ze weggerukt werden uit hun gezin en moesten wonen in tehuizen. Er is te veel gebeurd. Tim maakt het uiterst slecht en is ‘levensmoe’.
Hélène vervolgt: ‘Kinderen als Tim zijn hartstikke kapotgemaakt in hun jeugd. Levenslang beschadigd. Na elk interview met hen overdacht ik: ‘Dit is geen Jeugdzorg, dit is geen zorg voor de jeugd. Ik geef in het boek het voorbeeld van een jongere die binnen 1 jaar tijd op meer dan veertig plekken verbleef. Ze gaan van de crisisopvang naar een gezinshuis, van instelling naar instelling. Tim vertelt wat dat met iemand doet. Hij zegt: ‘Het komt nooit meer goed met mijn leven’.’
‘Nederland als kampioen onschuldige kinderen opsluiten’
‘Met name de gesloten jeugdzorg, de JeugdzorgPlus, is een onrechtvaardig systeem, in de letterlijke juridische betekenis: we behandelen onschuldige kinderen die ontsporen als criminelen, en sluiten hen op terwijl we hele andere hulp zouden moeten inzetten. Het is zorgwekkend dat we zo met hen denken om te kunnen omgaan. Er zijn kinderen met heel veel diagnoses, zoals autisme en ODD waarvan bij het nazien van hun dossiers onduidelijk is wie ze heeft gesteld en of ze eigenlijk wel kloppen. Er zitten kinderen tussen zonder diagnoses die er misschien juist wel een zouden moeten hebben. En dit geeft aan dat de gesloten jeugdzorg niet de behandelingen biedt die ze zou moeten geven. Helder is wel dat het gebrek aan de juiste zorg maakt, dat we kinderen in Nederland opsluiten. En daarin zijn we kampioen ‘opsluiten’ als je naar de rest van Europa kijkt, te weten tot wel drieduizend kinderen per jaar.’
Uit: ‘Kinderen van de staat. Jeugdzorg in ademnood’:
‘In Nederland wonen 46.000 kinderen niet bij hun vader en moeder. Ze verblijven in een gezinshuis of in een instelling voor jeugdzorg. Voor hun eigen bestwil, wordt gezegd. Nederland staat daarmee op eenzame hoogte in Europa op het gebied van ‘uit huis plaatsen’ van kinderen, maar dan in negatieve zin. Er is geen ander land bekend waar zó veel kinderen in een tehuis of instelling wonen. Het is het gevolg van de manier waarop we het jeugdzorgstelsel hebben ingericht.’
‘Desastreuze marktwerking’
Door het toepassen van de Wet Openbaarheid van Bestuur (zogenaamde WOB-procedures om bij de overheid openheid van zaken af te dwingen) lukte het Hélène ook om het door haar gewenste tweede deel van het boek te schrijven over die omstreden aanbesteding van gesloten jeugdzorg in Noord Holland. Met als titel ‘Desastreuze marktwerking’. Ze vertelt: ‘Deels ontving ik documenten met daarin zwartgelakte stukken, en dat is alleen maar illustratief voor hoe gesloten gemeenten en instellingen over die aanbestedingen zijn. Terwijl de politiek en het publiek hierover openheid willen, zijn de kinderen de dupe van aanbestedingen zoals deze. Omdat er geen enkel zicht op het proces is en omdat kinderen vaak niet de zorg krijgen die de winnende aanbieders beloven te geven.‘
‘Er gaat een kleine vier miljard euro om in deze ‘business’ van de Jeugdzorg… Bestuurders hebben riante salarissen... Van een miljard is onbekend waaraan het wordt besteed, het wordt ‘apparaatskosten’ genoemd… Niemand staat op. Niemand zegt dat het zo niet verder kan. De betrokken gemeenten niet, de VNG niet, de Inspectie niet. Het is zoals René Clarijs, bestuurskundige met jarenlange ervaring in de Jeugdzorg, het in mijn boek omschrijft:
‘De Jeugdzorg is een industrie geworden. Natuurlijk hebben we onze mond vol van de goede bedoelingen en een groot hart. Maar bij welke beleidsvergadering je ook zit, daar valt het woord ‘kind’ niet.’
Wat verliep wel soepel in de totstandkoming van het boek?
‘De jongeren en de professionals die wilden meewerken. ‘De kinderen van de staat’ wilden zo graag hun eigen verhaal vertellen, eindelijk werd er naar hén geluisterd. Ze hopen ook dat door hun verhalen de gedwongen opnames in gesloten instellingen voor Jeugdzorg stoppen. Dat niet nog meer jongeren dit hoeven mee te maken. Met sommigen app ik nog, houd ik het contact ja.’
Hun stem ontbreekt?
‘Klopt, kinderen zeiden me ook: ‘Aan mij werd nooit iets gevraagd. En het gaat toch over mij?’ Nogal wat mensen, jongeren, professionals en ouders, wilden overigens vaak alleen anoniem meewerken aan het boek, uit angst voor negatieve gevolgen.’
Als je terugkijkt op deze onderzoeksperiode wat zou je dan aan de verantwoordelijke gemeenten en aan staatssecretaris Paul Blokhuis (VWS/CU) willen meegeven? Overigens, Blokhuis kreeg pas onlangs van minister Hugo de Jonge (VWS, CDA) het dossier Jeugdzorg overgedragen in verband met de tijd die corona van De Jonge vergt.
‘Als je je bemoeit met het leven van kinderen en/of van gezinnen doe het dan op basis van gelijkwaardigheid en doe het goede. Ouders van wie de kinderen thuiszitten omdat de school geen Passend Onderwijs kan bieden, ook een groot probleem, hebben bijvoorbeeld het gevoel dat ze worden gecriminaliseerd, dat ze worden gestraft. Dat is niet helpen. Een barbaarse uithuisplaatsing op basis van een Veilig Thuis-melding waarvan nog maar de vraag is of deze inhoudelijk klopt, is ook een onzorgvuldige procesgang. Met traumatisering van de kinderen en het gezin als geheel tot gevolg. Almaar meer professionals plaatsen er hun vraagtekens bij. Neem Peter Dijkshoorn, niet praktiserend kinder- en jeugdpsychiater en landelijk ambassadeur lerend jeugdstelsel voor OZJ/VNG/VWS. Ook hij zegt: ‘Je moet kinderen niet uit huis halen maar de hulp ín huis brengen’. Onderzoek en zorg ervoor dat het thuis anders kan, en krijg dat voor elkaar. Dit is ook nog eens veel minder duur. Er worden nu kinderen uit huis geplaatst onder het mom van veiligheid en crisis, maar het is onduidelijk wat onder die woorden exact wordt verstaan. Wat betekenen die begrippen als een uithuisplaatsing en het vervolg onveilig is en juist nieuwe crises veroorzaakt? Een kind wil en hoort bij de eigen ouders te zijn, en is hoe dan ook, altijd loyaal aan hen. Ouders die kinderen mishandelen en kampen met armoedeproblematiek; biedt daar hulp en organiseer dat het bij dit gezin beter gaat lopen in plaats van de kinderen bij hen weg te halen waardoor je nieuwe trauma’s creëert.’
Het boek ‘Kinderen van de Staat. Jeugdzorg in Ademnood’ is voor €20,- te bestellen via: nobelnobel.vrijeboeken.com
Naschrift.
Afgelopen 14 september organiseerde Balans in samenwerking met BVIKZ, Ouders & Onderwijs, Ieder(in) en het Programma Zorg voor de Jeugd de conferentie Bang voor Drang en Dwang. Voor de resultaten die deze werkconferentie opleverde alsook een indringende sfeerimpressie van de dag zie
www.balansdigitaal.nl en
https://www.youtube.com/watch?v=83S8hhhB8vQ
